[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wszyscy ci [autorzy]uważają myślenie za proces równie materialny, jakpostrzeżenie oraz sądzą, że postrzegamy i osądzamy podobneprzez podobne, jak to wytłumaczyliśmy na początku rozpra-wy45.Wszelako powinni byli jednocześnie omówić problembłędu, ponieważ jest on właściwy zwłaszcza zwierzętom ipozostaje w nim [ich] dusza przez dłuższą część swegoczasu.[Z ich doktryny] wynikałoby, że  jak niektórzy46istotnie utrzymują  wszystko, co się [zmysłom] zjawia, jestprawdziwe, albo że błąd polega na zetknięciu się z rzecząniepodobną; bo to jest przecież przeciwieństwem zasady: podobne poznaje się podobnym"47.Przyjmuje się ogólnie,że błąd i wiedza w odniesieniu do rzeczy przeciwnych sąjednym i tym samym48.Z tego jasno wynika, że postrzeganie i praktyczne myśle-nie nie są tym samym.Pierwsze jest udziałem wszystkichzwierząt, drugie tylko nielicznych.Również myślenie teore-tyczne nie jest identyczne z postrzeżeniem; mam na myślimyślenie, w którym znajdujemy prawdę i fałsz; prawdaw rozsądku, wiedzy i uzasadnionym mniemaniu; fałsz w tym,co jest im przeciwne; postrzeganie bowiem specjalnychprzedmiotów zmysłowych [barwy, dz
więku itd.] jest zawszeprawdziwe i przysługuje wszystkim zwierzętom, natomiastmyślenie może być również fałszywe i nie przysługujeżadnemu jestestwu pozbawionemu rozumu.Wyobraz
niabowiem49 jest czymś różnym zarówno od postrzegania, jakod myślenia, chociaż nie powstaje ona niezależnie odpostrzegania, jak znów bez niej nie ma mniemania50.Jednakto, że wyobrażenie nie jest identyczne z mniemaniem, jestrzeczą oczywistą.Wyobrażenie przecież51 jest w naszej mocy [powstaje], kiedy chcemy  możemy bowiemwywoływać coś przed oczyma [pamięci], jak to czynią ci,którzy ustawiają przedmioty według metody mnemotech-nicznej i tworzą z nich obraz52.Mniemanie zaś nie zależy odnaszej woli53, ponieważ jest ono siłą rzeczy fałszywe lubprawdziwe.Ponadto gdy doszliśmy do przekonania, że cośstrasznego lub przerażającego [nam zagraża], natychmiastprzeżywamy odpowiadające im uczucie; podobnie zachowu-jemy się wobec czegoś, co napawa otuchą.Ale gdy te rzeczytylko sobie wyobrażamy, zachowujemy się tak, jak gdy-byśmy patrzyli na malowidło przedstawiające rzeczy strasznelub dodające odwagi.Zresztą i w samym także mniemaniunależy wyróżnić różne rodzaje: wiedzę, przypuszczenie,roztropność i ich przeciwieństwa.O różnicy, jaka zachodzimiędzy nimi, przyjdzie nam mówić gdzie indziej54.Co się tyczy myślenia, to jest ono czymś różnym odpostrzeżenia; jednak, jak się zdaje55, jest ono złożone zwyobrażenia i mniemania.Dla tej to racji wypada namnajpierw określić naturę wyobraz
ni, a potem omówić mnie-manie.Jeśli wyobraz
nia jest tym, przez co  jak powiadamy powstaje w nas jakiś obraz (używając tego słowa nie wznaczeniu metaforycznym [lecz właściwym]), to czy jest onajakąś szczególną władzą, czy nawykiem56 w stosunku dowyobrażeń, i za pomocą niej wypowiadamy sądyo rzeczach, dosięgamy prawdy lub błądzimy? Takimi sąspostrzeganie, mniemanie, wiedza, rozum.To.że wyobraz
nia nie jest zmysłem, jasno widać z tego, conastępuje.Zmysł jest albo władzą, albo aktem, na przykładwzrokiem lub widzeniem.Tymczasem mamy pewne wy-obrażenia nawet wtedy, gdy żadne z dwojga nie współdziała,na przykład wyobrażenia, które zjawiają się w snach57.Dalej,zmysł jest zawsze obecny, wyobraz
nia nie [zawsze].Gdybyaktualna wyobraz
nia była identyczna ze zmysłem aktualnym,wszystkie zwierzęta mogłyby posiadać wyobraz
nię.Tymczasem nie wydaje się, by ją miały na przykład mrówka,pszczoła, robak58.Ponadto [postrzeżenia] są zawszeprawdziwe, gdy, przeciwnie, wyobrażenia są wprzeważającej ilości fałszywe.Prócz tego kiedy zmysł naszfunkcjonuje z precyzją w stosunku do właściwościzmysłowej, wtedy nie mówimy, że ta właściwość zjawia sięnam jako  wyobrażenie człowieka"; tak mówimy raczejwtedy, gdy zmysł nie postrzega dokładnie; wtedy dopierojest w prawdzie lub błędzie.W końcu, jak już nadmieniliśmywyżej, wyobrażenia zjawiają się także tym, którzy mają oczyzamknięte59.[Wyobraz
nia] jednak nie należy do rzędu tych zdolności,które są zawsze w prawdzie, jak wiedza i rozumowe pozna-nie60.Istnieją bowiem także i fałszywe wyobrażenia.Pozo-staje nam zatem jeszcze do rozpatrzenia, czy [wyobraz
nia]jest identyczna z mniemaniem, ponieważ mniemanie możebyć zarówno prawdziwe, jak fałszywe.Ale mniemaniu towarzyszy wiara [przekonanie o pra-61wdzie] , ponieważ jest niemożliwe, aby ten, kto ma oczymś mniemanie, nie wierzył w to, co mu się wydaje[prawdziwe].Otóż żadne spośród zwierząt nie ma wiary,lecz wiele z nich posiada wyobraz
nię.Prócz tego [jakdopiero co powiedzieliśmy], każdemu mniemaniutowarzyszy wiara, wierze zaufanie [w prawdę], zaufaniurozumowe poznanie.Tymczasem spośród zwierząt niektóreposiadają wyobraz
nię, nie mają jednak rozumowegopoznania [ Pobierz całość w formacie PDF ]